Trebalo je da osiguraju finansijsku stabilnost do 2030. godine, ali građani su ih odbacili na nedavnom referendumu
“Švajcarskim penzionerima je dobro”, objavila je ovih dana banka UBS, upoređujući situaciju u kojoj se nalaze penzioneri u Švajcarskoj s nekim drugim zemljama. Analitičari te banke kažu da zahvaljujući načinu na koji je postavljen švajcarski penzijski sistem, prosečna pedesetogodišnja Švajcarka mora odvajati mnogo manji deo prihoda nego njeni vršnjaci u Londonu, Njujorku ili Tokiju kako bi jednog dana imala osnovni životni standard.
Prema njihovim proračunima, takva osoba mora danas odvajati samo 11 odsto mesečnih prihoda kako bi osnovni životni standard održala i u penziji. Uz takve uslove penzija bi tada trebalo da iznosi 48 odsto ranijih prihoda, što je dovoljno za normalan život čak i u skupoj Švajcarskoj.
Švajcarski je penzijski sistem u svojoj osnovi vrlo sličan onom u Srbiji. Tri stuba: obavezni državni, obavezni privatni i dobrovoljni privatni zajednički daju ukupnu penziju. Razlike u odnosu na srpski sistem postoje u nivou doprinosa, kao i poreskom tretmanu različitih vrsta doprinosa. Iz obaveznog državnog (prvog) stuba švajcarski penzioneri danas primaju zajamčenu penziju koja se kreće u rasponu od 1.175 do 2.250 franaka mesečno, a uz penziju koju primaju iz drugog stuba cilj je da “ukupna mirovina dosegne 50-70 odsto prihoda pre penzionisanja”, ističu bankari UBS-a. Prosečna švajcarska plata je u nivou od oko 6.000 franaka.
Isto kao i u Srbiji, prvi stub se finansira iz sadašnjih doprinosa, odnosno današnji zaposleni finansiraju penzije današnjim penzionerima, dok se drugi i treći stub kapitalizuju kroz vreme, odnosno neka su vrsta lične štednje koja se povećava godinama da bi se počela isplaćivati odlaskom u penziju. Za razliku od Srbije, u Švajcarskoj se prihodi iz prvog stuba delimično dopunjuju i prihodima od poreza na dodatu vrednost.
Nacionalni sistem obavezne državne penzije je u svom osnovnom obliku u Švajcarskoj postavljen na noge još 1948. godine, a 1985. obaveznim je proglašen i drugi stub. Penzijski sistem je nakon Drugog svetskog rata prilagođavan desetak puta kako bi se uskladio s ekonomskom realnošću, a upravo zahvaljujući tim prilagođavanjima i, pre svega, snažnoj i rastućoj švajcarskoj ekonomiji, dosad nije bilo potrebno rezati penzije ili stvarati bitnije budžetske deficite.
Rudolf Stram, jedan od poznatijih švajcarskih ekonomista i političara, letos je izjavio kako su “državne prognoze iz 1995. godine predskazale pojavu deficita (..) od 2005. godine”. No to se nije dogodilo “zahvaljujući rastu plata – kad se poveća ukupan nivo plata, rastu i penzijski prihodi”, objasnio je Stram te podsetio da je u Švajcarskoj još 1999. određeno da će se deo prihoda od poreza na dodatu vrednost odvajati za finansiranje penzijskog sistema. “To je dovelo do odlaganja gubitaka”, zaključio je.
Uprkos tome, krajem septembra ove godine na jednom od poznatih švajcarskih referenduma (švajcarski građani mogu četiri puta godišnje direktnim glasanjem odlučivati o pitanjima naročito važnim za državu) našlo se pitanje reforme penzijskog sistema. Među predlozima je bilo izjednačavanje godina života za odlazak u penziju žena s onom za muškarce (žene sada odlaze sa 64 godine, a muškarci sa 65), rast doprinosa koji se izdvajaju za penzije, ali i povećanje stope PDV-a sa sadašnjih osam odsto na 8,3 odsto od 2021. godine. Uz to, među predloženim promenama bilo je povećanje osnovnog iznosa penzije iz prvog stuba za 70 franaka mesečno za buduće penzionere.
Reforme su predložene s namerom da se penzijski sistem prilagodi budućim promenama, posebno s obzirom na tzv. starenje stanovništva. Populacija je polagano sve starija, u penziji se nalazi sve više stanovnika, dok se istovremeno ne predviđa bitan porast zaposlenosti. Tako je odnos radno aktivnog stanovništva u odnosu na penzionere početkom sedamdesetih godina bio 5:1, a danas je 3,5:1.
No građani Švajcarske su blagom većinom odbili predloge. Švajcarski potpredsednik i ministar unutrašnjih poslova Alain Berset izjavio je nakon referenduma da će vlasti odmah prionuti revidiranju predloga reformi. Glavni ekonomist banke UBS Danijel Kalt drži da su reforme odbijene jer pritisak za promenama “još uvek nije dovoljno visok”. Trebalo je da reforme otvore put stabilnom penzijskom sistemu u Švajcarskoj do 2030. godine.
Sadašnja reforma se pripremala godinama, a neki procenjuju da će opet trebati godine da bi se našla na referendumu. Politička levica zamerala je podizanje granice za odlazak žena u penziju, dok su političari desnog spektra držali da predložene reforme ne idu dovoljno daleko da bi se dosegnula potrebna finansijska stabilnost penzijskog sistema u dugom roku.
Potreba za konstantnim prilagođavanjem penzijskog sistema lako se može videti iz redovnog godišnjeg izveštaja koji izrađuje australijski univerzitet Monaš u saradnji s njujorškom konsultantskom kompanijom Mercer. Izveštaj obuhvata ocenjivanje tridesetak penzijskih sistema, uglavnom razvijenih industrijskih ili većih ekonomija, po nizu kriterijuma koji se u konačnom zbrajaju u jedinstven indeks i njemu pripadajuću ocenu.
I dok su u izveštaju za 2016. najvišu ocenu (A) dobili penzijski sistemi Danske i Holandije, u ovogodišnjem, objavljenom pre mesec dana, takvu ocenu nije dobio nijedan sistem, a danski i holandski penzijski sistemi su ocenjeni ocenom B+. U spomenutom izveštaju švajcarski penzijski sistem već dve godine nosi ocenu B, koju karakteriše opis da se radi o “sistemu koji ima zdravu strukturu, ali ima i neke delove koje bi trebalo poboljšati i koji ga razlikuju od sistema s ocenom A”.
