O Tićinu

Blaga klima, subtropska vegetacija, konfiguracija terena, gradski centri, gastronomija, kultura, istorija i italijanski jezik, razlikuju Kanton Tićino od ostatka Švajcarske. To je jedini kanton koji se u potpunosti nalazi ispod Alpa. Celom njegovom dužinom od 100 km uspevaju najrazličitiji oblici evropske vegetacije, od likena na Alpima do agava i palmi na obalama jezera.

Kanton Tićino (Tesìn ili Tisìn na lokalnom dijalektu) dobio je ime po reci Tićino koja protiče kroz njega, od izvora na Prelazu Novena (Passo della Novena), pa do ušća u Veliko jezero (Lago Maggiore). Po kantonalnom Ustavu, «Tićino je demokratska republika koju odlikuju italijanski jezik i kultura» (čl. I Ustava), dok preambula precizira da je «narod Tićina» posvećen «istorijskom zadatku interpretiranja italijanske kulture unutar Švajcarske konfederacije».

Tićino se sastoji od dve glavne geografske zone i one su razdeljene Planinom Ćeneri (Monte Ceneri): Sopraćeneri (Sopraceneri), koja se nalazi na severu Planine Ćeneri (tipična alpska zona koju preseca gornji tok reke Tićino), i Sotoćeneri (Sottoceneri), koja se nalazi na jugu Planine Ćeneri (ova zona ima prealpske karakteristike i u nju ulazi italijanska enklava Kampione (Campione d’Italia). Iako mu je kultura italijanska, Tićino politički pripada Švajcarskoj. To je moderna i dinamična regija kroz koju prolaze velike evropske železničke i drumske saobraćajnice a ima i dobru avionsku povezanost. Tićino se nalazi u centru takozvane Insubrijske regije (Regio Insubrica), graniči se sa Italijom i kantonima Valeze (Vallese), Uri i Graubinden (Graubünden). Njegov zvanični naziv je Republika i Kanton Tićino (Repubblica e Cantone Ticino), zvanični jezik je italijanski, a glavni grad je Belincona (Bellinzona). Zajedno sa još četiri doline u Graubindenu Tićino čini italijansku Švajcarsku.

Zauzima površinu od 2.812 km2, tj. 6,8% ukupne površine Švajcarske, i ima gotovo 340.000 stanovnika (podaci iz 2012.), koji su uglavnom katoličke veroispovesti i nastanjeni su u gradskim i prigradskim zonama Lugana (135.000 st.), koji je po veličini treći finansijski centar Švajcarske, zatim u zoni Lokarna/Askone (Locarno/Ascona) (55.000 st.), Belincone (50.000 st.) i Kjaso/ Mendrizio (Chiasso/Mendrisio) (50.000 st.). Preko 26% populacije Tićina čine stranci.

Istorija ukratko

U davna vremena Tićino su naseljavali Leponti, keltska plemena. Kasnije su teritoriju osvojili Rimljani i pripojili je Reciji (Rezia). Tokom Srednjeg veka regija deli sudbinu Lombardije, trpeći invazije Ostrogota, Longobarda i Franaka (Franchi). Oko nje se zatim bore gradovi-države Komo (Como) i Milano, da bi polovinom XIV veka konačno potpala pod vlast milanskih vojvoda, prvo porodice Viskonti (Visconti) a zatim i Sforca (Sforza). Godine 1182, doline Blenio i Leventina potpisuju Torski pakt kojim se obavezuju na međusobnu zaštitu. Taj pakt će kasnije poslužiti kao osnova poznatog Ritliškog (Grütli) dogovora iz 1291, dokumenta koji se smatra švajcarskim osnivačkim aktom. Regiju kasnije postepeno osvajaju drugi kantoni, sa ciljem kontrolisanja alpskih prelaza, naročito Prelaza Sv. Gotard (Passo San Gottardo).

Godine 1512. današnja teritorija Tićina podeljena je na osam autonomnih okruga koji su bili pod upravom Konfederacije kantona (Cantoni confederati), koji su potom 1798. anektirani Helvetskoj Republici (Repubblica Elvetica), koju je naposletku Napoleon 1803. godine ukinuo da bi stvorio novu Konfederaciju od 19 kantona. Godine 1798. vojnici Cisalpinske republike (Repubblica Cisalpina) iznenada prodiru u Lugano, ali nailaze na otpor Mesne dobrovoljačka garde (tzv. Volontari del Borgo), koju je činilo lokalno stanovništvo. Nakon jednodnevnog grozničavog otpora, Mesna dobrovoljacka garda uspeva da odbije napad Cisalpina, uprkos njihovoj prvobitnoj prednosti. Najnapredniji deo luganske buržoazije iskoristio je taj momenat kako bi proglasio dugo željenu nezavisnost te zone pod parolom «slobodni i Švajcarci». Rezolucijom (Atto di Mediazione) od 19 februara 1803. godine, Napoleon daje status nezavisnog kantona i potčinjenim teritorijama, među kojima je i Tićino. Od 1878. godine je Belincona (Bellinzona) jedini glavni grad Tićina.

Tokom čitavog XIX veka Kanton je karakterisala teška ekonomska zaostalost, što je za posledicu imalo intenzivnu emigraciju lokalnog stanovništva ka evropskim i prekookeanskim zemljama. Situacija počinje da se menja tek nakon razvoja turizma, otvaranja železnice Sv. Gotard i industrijalizacije s početka XX veka. U drugoj polovini XX veka Kanton uspeva da izraste u važan finansijski i privredni centar. Osnivanje Univerziteta italijanske Švajcarske (Università della Svizzera italiana) 1996. godine predstavlja krunu ekonomskog i kulturnog razvoja ovog kantona. Privredu Tićina danas čine mahom mala i srednja preduzeća. Najveći deo stanovništva zaposlen je u uslužnim sektorima (bankarstvo, osiguranje, turizam, trgovina, administracija), trećina je zaposlena u industrijskom sektoru, dok se samo 2% stanovnistva bavi poljoprivredom.